Z zakazem konkurencji można spotkać się w różnych okolicznościach. Postanowienia takie znaleźć można w umowach zlecenia, o dzieło a także o pracę. Jako że zakaz uregulowany został m.in. w kodeksie pracy, to będziemy mieli z nim najczęściej do czynienia właśnie w przypadku tych trzech umów.

„Poszukuje prawnika, które stworzy dla mnie umowę zakazującą pracy dla kogoś innego. Przy okazji chciałabym by chroniła mnie także przed podbieraniem klientów i pracowników. Nie mam jeszcze takiej umowy a miałam ostatnio sytuację, gdzie były pracownik przeszedł do konkurencyjnej firmy i zaczął kontaktować się z moimi aktualnymi klientami.”

Dzisiaj rozwiążemy ten problem.

Czym jest zakaz konkurencji?

Pomimo tego, że nie ma regulacji dotyczących zakazu konkurencji wśród przepisów dotyczących umowy o dzieło i zlecenia, zastosowanie w tym przypadku znajdą ogólne zasady współżycia społecznego. Z zakazem konkurencji można spotkać się w Kodeksie pracy, Kodeksie spółek handlowych oraz w umowie agencyjnej w Kodeksie cywilnym.

Zakaz konkurencji, to zobowiązanie do niepodejmowania się pracy, niewykonywania umowy o podobnej lub takiej samej treści na rzecz innych podmiotów, a także do nieprowadzenia innych działalności konkurencyjnych. Wszystko zależy od tego, jak szeroko (lub wąsko) zostanie on opisany.

Zakaz konkurencji może występować w dwojakiej formie:

• postanowień w głównej umowie
• lub w postaci odrębnej umowy.

W obu przypadkach można wskazać elementy, które opisano poniżej.

Główne elementy umowy o zakazie konkurencji

W umowie o zakazie konkurencji powinny znaleźć się postanowienia regulujące najważniejsze kwestie tego zobowiązania.

• Okoliczności w jakich zawierana jest umowa,
• Zakres czynności, które będą uznawane za działalność konkurencyjną,
• Czas obowiązywania zakazu,
• Kary umowne,
• Ewentualne odszkodowanie dla pracownika.

Zakres czynności objętych zakazem konkurencji

W umowie o zakazie konkurencji należy dokładnie wskazać:

• jakiego rodzaju działalności nie wolno prowadzić
• i/lub na rzecz jakich podmiotów nie wolno świadczyć usług lub pracy.

Działalnością konkurencyjną wobec pracodawcy będą te czynności, które mają charakter zarobkowy. Podejmowane one mogą być zarówno na własny rachunek, jak i na rachunek osoby trzeciej. Ważnym jest to, by zakres tych czynności pokrywał się z zakresem działalności pracodawcy.

Pokrycie się działalności nie musi występować na całej płaszczyźnie, wystarczy już, by były pracownik sprzedawał podobne produkty do produktów pracodawcy lub kierował ofertę do tego samego kręgu odbiorców.

Przykładowe postanowienie:

Pracownik zobowiązuje się, iż po ustaniu stosunku pracy nie będzie:

• prowadzić bezpośrednio lub pośrednio działalności konkurencyjnej w stosunku do działalności Pracodawcy na własny rachunek w formie działalności gospodarczej, jako wspólnik w spółce cywilnej lub spółce jawnej lub jako komandytariusz lub komplementariusz w spółce komandytowej,
• wykonywać pracy w ramach umowy o pracę lub świadczyć usług w ramach umowy zlecenia lub na podstawie innego stosunku prawnego na rzecz podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną w stosunku do działalności Pracodawcy,
• obejmować stanowisk w organach zarządzających, nadzorujących lub kontrolujących w spółkach prawa handlowego prowadzących działalność konkurencyjną w stosunku do Pracodawcy.

Jak widać na przedstawionym przykładzie, zakazem konkurencji można objąć także te przypadki, gdzie były pracownik działa na rzecz innej osoby prowadzącej działalność konkurencyjną bez względu na sposób zatrudnienia jej w tej firmie.

Czas obowiązywania zakazu

W umowie należy wskazać czas, przez który należy powstrzymywać się od działalności konkurencyjnej. Czas można określić np. poprzez wskazanie konkretnej daty lub terminu, po którym zakaz ten przestanie obowiązywać.

Kary umowne

Kary umowne powinny stanowić nierozerwalną całość wraz z postanowieniami dotyczącymi zakazu konkurencji. Kary umowne mają na celu zabezpieczenie poprawnego wykonywania tych postanowień.

W przypadku niewykonania lub wadliwego wykonywania zakazu konkurencji, można żądać odpowiedniej zastrzeżonej kwoty, która zrekompensuje straty przedsiębiorcy.

Przy ustalaniu jej wysokości, warto pamiętać, że osoba zobowiązana do powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej może żądać jej miarkowania, gdy wskazana kwota będzie zbyt wysoka. Takie miarkowanie odbywa się przed sądem, który analizuje całą zaistniałą sytuację.

Natomiast, w przypadku nieokreślenia kary umownej, zawsze można dochodzić swoich roszczeń na zasadach ogólnych. Warto wspomnieć, że jeżeli nie doda się w umowie odpowiedniego postanowienia dotyczącego „przeniesienia wysokości zastrzeżonej kary umownej”, nie będzie można żądać niczego więcej, niż wskazana w umowie kara umowna.

Odszkodowanie dla pracownika

Za powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej po ustaniu stosunku prawnego pracownikowi (lub współpracownikowi) należy się odszkodowanie. Wspomniane odszkodowanie, które będzie wypłacane miesięcznie lub jednorazowo za cały okres czasu trwania zakazu. Kwota odszkodowania musi być co najmniej równa 25% wynagrodzenia brutto, które pracownik otrzymywał wcześniej.

Odszkodowanie powinno być wypłacane przez cały czas trwania umowy o zakazie konkurencji – ale tylko po ustaniu stosunku prawnego. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby kwestie dodatkowego wynagrodzenia uregulować w trakcie trwania głównego zobowiązania.

Uwaga, w przypadku umów o zakazie konkurencji zawieranych przez przedsiębiorców istnieje możliwość stosowania tego zakazu po ustaniu zobowiązania głównego bez zapłaty opisywanego odszkodowania. Jednakże, taką sprawę należy poddać indywidualnej analizie, gdyż aktualna linia orzecznicza nie jest ugruntowana. Brane pod uwagę będzie szerokie spektrum zaistniałej sytuacji, jak np. cel gospodarczy, indywidualne interesy stron, zasady współżycia społecznego, czy pozycja „siły” kontrahentów. Głębszą wiedzę w tym zakresie znaleźć można np. w treści wyroków:

• Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2013 roku (V CSK 30/13),
• Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2015 roku (IV CSK 804/14).

Umowa o zachowaniu poufności

Ze względu na odpłatność opisywanej umowy o zakazie konkurencji, przed jej wdrożeniem w swojej działalności, należy szczególnie rozważyć zastosowanie wyłącznie umowy o zachowaniu poufności (NDA). Ze względu na zakres ochrony, który przedsiębiorca może chcieć wprowadzić, zastosowanie wyłącznie umowy o zachowaniu poufności (i procedur z nią związanych) może być już dla niego wystarczające.

Umową o zachowaniu poufności można zobowiązać drugą stronę, aby zachowała w tajemnicy wszelkie informacje, które uzyska w trakcie współpracy. Co najważniejsze, umowa może być nieodpłatna przez cały czas jej trwania.

Podsumowując, umowa o zakazie konkurencji stanowi jedną z form zabezpieczenia działalności przed podbieraniem klientów oraz samych pracowników. W obrocie gospodarczym bardzo często łączona jest też z innymi umowami, jak np. o zachowaniu poufności. Ma to na celu zabezpieczenie się przedsiębiorcy przed konkretnymi przypadkami naruszeń, których może się obawiać w swojej działalności.

Stan na 25.07.2017